Ο κλάδος της ενέργειας αποτελεί τομέα στρατηγικής σημασίας για την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής και ελληνικής οικονομίας. Με βασικό στόχο την κλιματική ουδετερότητα έως το 2050, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προχωρήσει σε μια σειρά μέτρων και στρατηγικών αναφορικά με την αειφόρο ανάπτυξη, εξασφαλίζοντας όμως τον ασφαλή ενεργειακό εφοδιασμό και την οικονομική αποδοτικότητα. Εργαλεία της πολιτικής αυτής είναι οι ενεργειακές τεχνολογίες αιχμής και η καινοτομία, η παραγόμενη ενέργεια κυρίως από ανανεώσιμες πηγές, οι ενεργειακές υποδομές και η ενιαία ενεργειακή αγορά. Στο πλαίσιο της εναρμόνισης της Ελλάδας με την ως άνω Ευρωπαϊκή στρατηγική για την κλιματική αλλαγή, το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα αναπτυξιακών μέτρων με σκοπό η ενεργειακή μετάβαση να πραγματοποιηθεί με τον πλέον οικονομικά ανταγωνιστικό τρόπο. Επιπλέον, υπολογίζεται ότι περί το 1/3 των πόρων του Ταμείου Ανάπτυξης και Ανθεκτικότητας θα διατεθούν για πράσινες δράσεις όπως το σχέδιο απολιγνιτοποίησης, η διασυνδεσιμότητα των νησιών, η εξοικονόμηση και αποθήκευση ενέργειας, η ενεργειακή αναβάθμιση του κτιριακού αποθέματος καθώς και η περαιτέρω ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Το μέγεθος και ο αριθμός των δράσεων που λαμβάνονται για την ενεργειακή μετάβαση υπογραμμίζει τις προοπτικές ισχυρής ανάπτυξης του κλάδου τα προσεχή έτη.
Το Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης Λιγνιτικών Περιοχών, όπως παρουσιάστηκε τον Σεπτέμβριο του 2020 περιλαμβάνει μια σειρά δραστηριοτήτων με σκοπό την απόσυρση του συνόλου της εγκατεστημένης λιγνιτικής ισχύος έως το 2028, με την πλειονότητα των λιγνιτικών μονάδων, που αντιπροσωπεύει περί το 80% της σημερινής εγκατεστημένης ισχύος των λιγνιτικών μονάδων, να αποσύρονται έως το 2023. Παράλληλα, προτεραιότητα αποτελεί η δίκαιη αναπτυξιακή μετάβαση των λιγνιτικών περιοχών, βασικούς πυλώνες της οποίας θα αποτελέσουν η προάσπιση της απασχόλησης, η ενεργειακή αυτάρκεια και η αντιστάθμιση των κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεων της μετάβασης.
Συνολικά το σχέδιο δίκαιης ανάπτυξης περιλαμβάνει 16 μεγάλες επενδύσεις στις λιγνιτικές περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης, με το σύνολο των άμεσων και έμμεσων θέσεων εργασίας που αναμένεται να δημιουργηθούν να υπολογίζεται σε 8.000. Βάσει του υφιστάμενου επενδυτικού πλάνου, η χρηματοδότηση των ως άνω επενδύσεων αναμένεται να πραγματοποιηθεί με κεφάλαια που ξεπερνούν τα €5 δις, εκ των οποίων το 10% θα προέρχεται από επιχορηγήσεις, το 70% από δανειακά κεφάλαια και το 20% από ίδια κεφάλαια. Επιπρόσθετα, το σχέδιο περιλαμβάνει μία δέσμη κινήτρων τόσο για υφιστάμενες και νέες επιχειρήσεις όσο και για τους εργαζόμενους, με βασικούς άξονες την επιχορήγηση κεφαλαίων, την ευνοϊκή φορολόγηση και την παροχή δανεισμού με ευνοϊκούς όρους.
Ένας από τους βασικούς άξονες του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα αποτελεί η αύξηση του μεριδίου συμμετοχής των ΑΠΕ στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας, με τον ελάχιστο στόχο να έχει τεθεί πλέον στο 35%. Με την ολοκλήρωση του ενεργειακού μετασχηματισμού στον τομέα της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, το μερίδιο συμμετοχής των ΑΠΕ στην παραγωγή αναμένεται να ξεπεράσει το 60%. Στο πλαίσιο αυτό, η Κυβέρνηση σκοπεύει στην επιτάχυνση και απλοποίηση της διαδικασίας αδειοδότησης, τη λειτουργία συστημάτων αποθήκευσης ενέργειας, την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών ΑΠΕ όπως Θαλάσσια Αιολικά Πάρκα, καθώς και την ενίσχυση των δικτύων και της διασυνδεσιμότητας με γειτονικές χώρες. Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι, στο πλαίσιο της επίτευξης του ευρωπαϊκού στόχου για τη μείωση εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου κατά 55% έως το 2030 σε σχέση με τα επίπεδα του 1990, θα γίνει αναθεώρηση των στόχων ΕΣΕΚ σε πανευρωπαϊκό επίπεδο θέτοντας ακόμα πιο φιλόδοξους στόχους για τις ΑΠΕ.
Σύμφωνα με το υπάρχον Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα, οι συνολικές επενδύσεις σε ΑΠΕ που αναμένεται να υλοποιηθούν έως το 2030 υπολογίζονται σε €9 δις, ενώ επιπλέον έχουν κατατεθεί επενδυτικές προτάσεις για δανειοδοτήσεις σε σχετικά έργα από το Ταμείο Ανάκαμψης ύψους €10 δις. Οι ως άνω επενδύσεις αφορούν κυρίως φωτοβολταϊκά και αιολικά πάρκα, ενώ σύντομα αναμένεται και η διαμόρφωση του θεσμικού πλαισίου για τις επενδύσεις και σε άλλους καινοτόμους τομείς όπως στην αποθήκευση ενέργειας.
Το ευρωπαϊκό Μοντέλο-Στόχος σκοπεύει στη δημιουργία ενός ενιαίου μοντέλου χονδρεμπορικής αγοράς που εφαρμόζεται σε όλες της χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έτσι ώστε να αρθούν οι περιορισμοί στις συναλλαγές, να επιτραπεί η σύνδεση μεταξύ εθνικών αγορών και να εξασφαλιστεί η πρόσβαση σε όλους με ίσους όρους, με απώτερο στόχο να ενισχυθεί ο ανταγωνισμός και να ωφεληθεί τελικά ο καταναλωτής. Ειδικότερα, στοχεύει στη δημιουργία μιας αγοράς στην οποία διατίθενται όλα τα προϊόντα (ενέργεια, ισχύς, επικουρικές υπηρεσίες) και για όλους τους χρονικούς ορίζοντες – από τη προθεσμιακή αγορά όπου πωλούνται χρηματοοικονομικά προϊόντα και παράγωγα, μέχρι την αγορά της εξισορρόπησης ενέργειας σε πραγματικό χρόνο.
Στο πλαίσιο των ελάχιστων απαιτούμενων προδιαγραφών που έχουν προσδιοριστεί από το ευρωπαϊκό Μοντέλο-Στόχο, το Νοέμβριο του 2020 ξεκίνησε η λειτουργία του χρηματιστηρίου ενέργειας, ευθύνη του οποίου είναι η λειτουργία της χονδρικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας (προ-ημερήσια και ενδο-ημερήσια) καθώς και η εκκαθάριση της. Επιπλέον, στα τέλη του 2020 πραγματοποιήθηκε η πλήρης σύζευξη της ελληνικής με την ευρωπαϊκή αγορά, μέσω της διασύνδεσης με την Ιταλία. Πολύ σύντομα πρόκειται να λειτουργήσει και η οργανωμένη χονδρική αγορά του φυσικού αερίου.
Το ελληνικό χρηματιστήριο ενέργειας, συγκεντρώνοντας ένα μεγάλο εύρος συμμετεχόντων σε κοινή πλατφόρμα, προσφέρει οφέλη τόσο στους ίδιους τους συμμετέχοντες, όσο και στους τελικούς καταναλωτές. Μέσω της νέα αυτής πλατφόρμας, δημιουργείται ένας δίαυλος μεταξύ πλεονασματικών και ελλειμματικών χαρτοφυλακίων, ενισχύεται ο ανταγωνισμός και η διαφάνεια των τιμών και διασφαλίζεται η εκκαθάριση της αγοράς. Το Χρηματιστήριο Ενέργειας προσφέρει επίσης σε παραγωγούς και προμηθευτές πρόσβαση στην χονδρική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, χωρίς την ανάγκη προγενέστερης σύμβασης πώλησης ή αγοράς ενέργειας.
Βασική επιδίωξη της οργανωμένης αγοράς ενέργειας είναι η προώθηση του ανταγωνισμού και η δημιουργία ρευστότητας ώστε να είναι ευκολότερη η διαχείριση του ρίσκου σε παραγωγούς, προμηθευτές, καθώς και σε όλους τους εμπλεκόμενους της αγοράς. Παρά το γεγονός ότι το Μοντέλο-Στόχος αναμένεται να αποδώσει μακροπρόθεσμα οφέλη για τους συμμετέχοντες και τους καταναλωτές, ενέχει αρκετές προκλήσεις –ιδίως κατά την πρώτη φάση της εφαρμογής του. Οι βασικότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι συμμετέχοντες στην αγορά σχετίζονται με την εφαρμογή μιας νέας και μακράν πιο σύνθετης αγοράς, τις αυξημένες απαιτήσεις για τη βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη πρόβλεψη της παραγωγής και της ζήτησης καθώς και άλλες καθοριστικές παραμέτρους, όπως οι τιμές εκπομπών ρύπων, οι τιμές καυσίμων, τα αυξημένα ποσοστά διείσδυσης των ΑΠΕ, την απαιτούμενη ανάγκη για ευελιξία στο σύστημα, τη σύζευξη με τις γειτονικές αγορές ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου κτλ.
Στις σύγχρονες ενεργειακές αγορές η ικανότητα προβλέψεων σε συνδυασμό με τη βαθιά γνώση της αγοράς αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την αποτελεσματική διαχείριση του κινδύνου. Ειδικότερα, η χρήση ισχυρών εργαλείων προσομοίωσης της αγοράς ενέργειας –όπως το PLEXOS– αποτελεί μονόδρομο τόσο για την διαμόρφωση μιας επιτυχούς εμπορικής στρατηγικής, τη λήψη επιχειρηματικών αποφάσεων βασισμένη σε ποσοτική ανάλυση και ακριβή στοιχεία και την αποτελεσματική διαχείριση του κινδύνου σε μακροπρόθεσμη βάση.
Η λειτουργία του Ελληνικού Χρηματιστηρίου Ενέργειας, στο πλαίσιο της αναδιοργάνωσης της χονδρικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και η εφαρμογή του Μοντέλου-Στόχου αναμένεται να επηρεάσουν τα επιχειρηματικά σχέδια και τις αποτιμήσεις των εταιρειών που δραστηριοποιούνται στον κλάδο. Η διαπραγμάτευση χρηματοοικονομικών προϊόντων ενέργειας σε πραγματικό χρόνο, αποτελεί σήμα για τις τρέχουσες συνθήκες που επικρατούν στην αγορά, ενώ η αγορά παραγώγων αντικατοπτρίζει τις μελλοντικές προσδοκίες. Δεδομένων των παραπάνω, οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον κλάδο αναμένεται να λαμβάνουν υπόψη τις αξίες των υπό διαπραγμάτευση προϊόντων κατά τη χάραξη στρατηγικής και την κατάρτιση των επιχειρηματικών σχεδίων τους. Επιπλέον, τα επίπεδα και η διακύμανση των αξιών των προϊόντων που διαπραγματεύονται σε οργανωμένες αγορές αντικατοπτρίζουν τα επίπεδα συνολικού κινδύνου του κλάδου και ακολούθως του κινδύνου αγοράς για κάθε εταιρεία, ανάλογα με την έκθεσή της. Η χρήση εξειδικευμένων εργαλείων προσομοίωσης (PLEXOS), εκτιμάται πως θα βοηθήσει τις εταιρείες στην κατάρτιση πιο αξιόπιστων επιχειρηματικών σχεδίων και τη λήψη ορθότερων επενδυτικών και επιχειρηματικών αποφάσεων, με αποτέλεσμα τη μακροπρόθεσμη αύξηση της αξίας της επιχείρησης και τη βελτίωση της απόδοσης προς τους μετόχους.
