Στις σύγχρονες οικονομίες της αγοράς, έχει διαμορφωθεί ένα απαιτητικό πλαίσιο λειτουργίας των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Oι κυβερνήσεις και οι αρμόδιες αρχές σε κάθε ανεπτυγμένη χώρα και στην Ελλάδα, έχουν επιβάλει στους ιδιωτικούς επιχειρηματικούς φορείς μια σειρά δεσμευτικών κανόνων και υποχρεώσεων ως προϋπόθεση λειτουργίας, που οφείλουν να τηρούν π.χ. αυστηρό πλαίσιο εταιρικής διακυβέρνησης, ιδιαίτερα για τις εισηγμένες εταιρίες σε χρηματιστήριο, εσωτερικούς και πιστοποιημένους εξωτερικούς ελέγχους, υποχρέωση δημοσίευσης των ελεγμένων ισολογισμών και των αποτελεσμάτων χρήσεως, ολοκληρωμένο πλαίσιο ανταγωνισμού, υγιεινής, χωροταξίας, αδειοδότησης, περιβαλλοντολογικής προστασίας, ποιότητας προϊόντων, προστασίας του καταναλωτή και αποφυγής ξεπλύματος μαύρου χρήματος. Καλούνται επίσης οι ιδιωτικές επιχειρήσεις να εφαρμόζουν πιστά την εργατική νομοθεσία, πολλαπλούς κανόνες κανονιστικής συμμόρφωσης, σύγχρονα διεθνή λογιστικά πρότυπα, να υποβάλουν γραπτές αναφορές στις εποπτικές αρχές, να υπόκεινται σε φορολογικούς και άλλους ελέγχους, να αποκτούν ετησίως φορολογικό πιστοποιητικό από τους ελεγκτές και να δημοσιοποιούν ετήσιο απολογισμό εταιρικής και κοινωνικής ευθύνης, όπως και τις πολιτικές τους για το ESG. Η μη τήρηση των παραπάνω κανόνων συνεπάγεται σε αρκετές περιπτώσεις διοικητικές και ποινικές ευθύνες και κυρώσεις.
Στόχος η διαμόρφωση ενός αποτελεσματικού πλαισίου προστασίας του πολίτη, του καταναλωτή, του επενδυτή, του καταθέτη, του εργαζομένου, η διασφάλιση της συστημικής ευστάθειας του οικονομικού και χρηματοπιστωτικού συστήματος, η ενίσχυση του ανταγωνισμού, η προστασία του περιβάλλοντος, η κανονιστική συμμόρφωση και η ενίσχυση της βιώσιμης ανάπτυξης, με όρους διαφάνειας και λογοδοσίας.
Πολλές από τις παραπάνω αλλαγές προήλθαν στην Ελλάδα όχι από τη μεταρρυθμιστική ορμή και πεποίθηση των κυβερνώντων, αλλά κυρίως από την υποχρέωση της χώρας μας να συμμορφωθεί με το κανονιστικό δίκαιο της ευρωπαϊκής ένωσης και να ικανοποιήσει τις δεσμεύσεις των Μνημονίων. Είναι γεγονός ότι δεν λειτουργούν όλα άψογα στον ιδιωτικό τομέα και σημειώνονται ενίοτε σοβαρές παραβάσεις, όσον αφορά την κανονιστική συμμόρφωση, ενώ υπάρχουν αρκετά ζητήματα ανεξαρτησίας και συνέχειας των εποπτικών και ρυθμιστικών αρχών. Αλλά υπάρχει, όμως, ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία των ιδιωτικών επιχειρήσεων, που παρά τις όποιες ατέλειες του, λειτουργεί αποτρεπτικά, ενώ παράλληλα διεξάγονται έλεγχοι, ασκείται εποπτεία και επιβάλλονται κυρώσεις.
Αν όμως εξετάσουμε τι ισχύει και τι εφαρμόζεται από το παραπάνω πλαίσιο στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, όπως την τοπική αυτοδιοίκηση, τις ΔΕΚΟ, τα δημόσια νοσοκομεία και τα ασφαλιστικά ταμεία, θα διαπιστώσουμε ότι είτε δεν ισχύουν, είτε τηρούνται πλημμελώς, έστω και σε περιπτώσεις που υπάρχει εν ισχύ το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο.
Υπάρχει δηλαδή στον ευρύτερο δημόσιο τομέα στην Ελλάδα, σοβαρός βαθμός αδιαφάνειας και σημαντικό έλλειμμα ελέγχων, λογοδοσίας, αξιοκρατίας, δημοσιοποίησης στοιχείων και ενημέρωσης του κοινού. Η αντιμετώπιση της παραπάνω χρόνιας υστέρησης, αποτελεί, ίσως, τη μεγαλύτερη μεταρρύθμιση που εκκρεμεί στην Ελλάδα.
Εφαρμόζονται δηλαδή δυο μέτρα και δυο σταθμά στην ελληνική οικονομία, μια γιγαντιαία ασυμμετρία μεταξύ του τι ισχύει και εφαρμόζεται στον ευρύτερο δημόσιο τομέα σε σύγκριση με τον ιδιωτικό τομέα, όσον αφορά το ρυθμιστικό, εποπτικό και κανονιστικό πλαίσιο λειτουργίας τους και την αυστηρότητα εφαρμογής του, με τον τελευταίο να υπόκειται σε σοβαρή, άνιση διακριτική μεταχείριση.
Η κυβέρνηση οφείλει να τολμήσει αυτή τη μεγάλη αλλαγή που ατυχώς ούτε οι αριστερές, ούτε οι φιλελεύθερες κυβερνήσεις που κυβέρνησαν τον τόπο στο παρελθόν το έθεσαν ως πολιτική προτεραιότητα. Αποτελεί ουσιαστικό ζήτημα δημοκρατίας να γνωρίζουν οι πολίτες το βαθμό αποτελεσματικότητας της διαχείρισης των δημόσιων πόρων, την οικονομική και κοινωνική ωφέλεια που προκύπτει από τη χρήση τους, για το ποιος αποφασίζει, με ποιο τρόπο και κριτήρια κατανέμονται οι δημόσιοι πόροι και με ποιους κανόνες και προτεραιότητες αξιοποιούνται. Το ίδιο σημαντικό είναι να υπάρχει ένα πλέγμα αποτελεσματικών μηχανισμών εποπτείας, καθώς και κατάλληλων ελέγχων, που διασφαλίζουν την αποτελεσματική αξιοποίηση των δημόσιων πόρων με όρος διαφάνειας, λογοδοσίας, ευθύνης και αξιοπιστίας.
Στην Ελλάδα για παράδειγμα, ο ΕΦΚΑ, που διαχειρίζεται δισεκ. ευρώ δημόσιων πόρων, έχει να δημοσιεύσει ισολογισμό και αποτελέσματα χρήσεως ελεγμένο από ορκωτούς ελεγκτές, πάνω από έξι χρόνια!!, λειτουργώντας σε καθεστώς απόλυτης αδιαφάνειας. Το ίδιο ισχύει περίπου και για αρκετούς δήμους και δημόσια νοσοκομεία. Οι διοικήσεις των φορέων του Δημόσιου Τομέα ουσιαστικά διορίζονται, με κάποιες περιορισμένες εξαιρέσεις, από τις εκάστοτε κυβερνήσεις, μέσω τυπικών διαδικασιών, με πολιτικά κυρίως κριτήρια, χωρίς θεσμοθετημένες ανοικτές διαδικασίες, επαγγελματικά κριτήρια εμπειρίας και απαραίτητων δεξιοτήτων, με ασαφείς κανόνες αξιολόγησης και χωρίς, σταθερότητα, συνέχεια και ανεξαρτησία των μελών τους.
Οι δημόσιοι φορείς επίσης, με λίγες φωτεινές εξαιρέσεις, δεν εφαρμόζουν σύγχρονα συστήματα εταιρικής διακυβέρνησης, δημοσιεύουν ελλιπέστατους και με μεγάλη χρονική καθυστέρηση ισολογισμούς και αποτελέσματα χρήσεως ή κάποιοι οργανισμοί δεν δημοσιεύουν και καθόλου, παρότι οι σχετικοί νόμοι το προβλέπουν.
Οι ίδιοι φορείς δεν δημοσιεύουν κατά κανόνα ούτε κοινωνικό απολογισμό, δεν έχουν υιοθετήσει σύγχρονα συστήματα εσωτερικών ελέγχων, επιμόρφωσης, αμοιβών και αξιολόγησης του προσωπικού, κανονιστικής συμμόρφωσης, λογιστικών προτύπων, συστημάτων προμηθειών, τιμολόγησης και κοστολόγησης των προσφερόμενων υπηρεσιών. Δεν έχουν επενδύσει κατά κανόνα στη σύγχρονη τεχνολογία και τον ψηφιακό μετασχηματισμό.
Για να είμαστε δίκαιοι, έχουν γίνει μια σειρά από θετικά βήματα τα τελευταία χρόνια. Η δημιουργία της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων (θα είχε γίνει ποτέ χωρίς τον καταναγκασμό της Τρόικα;) και το Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ), έργο του αείμνηστου Πεπονή, αποτελούν δύο σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Πρόσφατα, ο αρμόδιος Υπουργός Κωστής Χατζηδάκης, ξεκίνησε την προσπάθεια για την αποκατάσταση του κύρους του ΕΦΚΑ, με πρόγραμμα για την απόκτηση του δικού του πληροφοριακού συστήματος, την ψηφιοποίηση των αρχείων, και του ελέγχου των οικονομικών καταστάσεων από εξωτερικούς ελεγκτές, μια δύσκολη μάχη με το χαρτοβασίλειο, τη γραφειοκρατία και τα συντεχνιακά συμφέροντα.
Επίσης, για όλες τις ΔΕΚΟ που υπάγονται στο Υπερταμείο, το τελευταίο έχει καθιερώσει σημαντικές αλλαγές στην οργάνωση, διοίκηση και λειτουργία τους, όπως η υποχρεωτική κατάρτιση προϋπολογισμών, η δήλωση αποστολής, η σύνδεση απόδοσης με τις μεταβλητές αμοιβές, οι ενιαίες διαδικασίες, η μέτρηση της αποτελεσματικότητας και η θέσπιση κριτηρίων ESG.
Τίθεται λοιπόν το κρίσιμο ερώτημα: γιατί η πρόοδος είναι τόσο αργή; Γιατί διατηρείται σε σημαντικό βαθμό αυτή η αναχρονιστική ευνοϊκή μεταχείριση του ευρύτερου δημόσιου τομέα σε σχέση με τον ιδιωτικό τομέα;
Το ζήτημα είναι μάλλον βαθύτατα πολιτικό και συνδέεται κυρίως με τον τρόπο, την αντίληψη και τους μηχανισμούς άσκησης της κυβερνητικής πολιτικής στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες, η οποία κυριαρχείται από τον κομματικό έλεγχο του κρατικού μηχανισμού. Στον ευρύτερο Δημόσιο Τομέα, παρά τις πρόσφατες προσπάθειες της κυβέρνησης, δεν έχουν περιοριστεί επαρκώς ο κρατισμός, η γραφειοκρατία, οι πελατειακές σχέσεις, οι συντεχνιακές λογικές, το πάντρεμα κόμματος και κράτους ο διορισμός φίλων και γνωστών σε θέσεις ευθύνης, οι επιλεκτικές προνομιακές σχέσεις οικονομικών συμφερόντων με το κράτος.
Είναι δε φανερό, ότι μια προσπάθεια μεγάλων αλλαγών ή μεταρρυθμίσεων στον τομέα αυτό, θα συναντούσε τη σφοδρή αντίδραση των συντεχνιακών μειοψηφιών και συμφερόντων, που για χρόνια επωφελούνται από τον κομματικό έλεγχο και την αδιαφανή λειτουργεία του ευρύτερου δημόσιου τομέα.
Αλλά έχει αποδειχθεί διεθνώς ότι αποτελούν σημαντικό οικονομικό αγαθό το κύρος, η σταθερότητα και η ανεξαρτησία των θεσμών και των εποπτικών και ρυθμιστικών αρχών και η ύπαρξη πλαισίου διαφάνειας, λογοδοσίας, οικονομικής και κοινωνικής αποτελεσματικότητας και σύγχρονης εταιρικής διακυβέρνησης, στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Τα παραπάνω ενισχύουν σοβαρά το βαθμό εμπιστοσύνης των επενδυτών και των πολιτών, μειώνουν δραστικά το κόστος λειτουργίας του δημόσιου τομέα, ενισχύουν τα δημόσια έσοδα, την αποτελεσματικότητα του κράτους και την ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών στους πολίτες, ενώ περιορίζουν τη διαφθορά, τη σπατάλη και τις φθοροποιές πελατειακές και συντεχνιακές σχέσεις. Αποτέλεσμα, επιταχύνεται η προσέλκυση ξένων και εγχώριων κεφαλαίων, επιτυγχάνονται υψηλότεροι ρυθμοί ανάπτυξης και δημιουργούνται πολλαπλασιαστικά θετικά οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά οφέλη. Προϋπόθεση υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων στον ευρύτερο Δημόσιο Τομέα αποτελεί, η πολιτική τόλμη και κυρίως η πεποίθηση της ηγεσίας ότι η πλειοψηφία των πολιτών και των επιχειρήσεων, που θα επωφεληθούν από τις εν λόγω αλλαγές, θα τις στηρίξουν και με την ψήφο τους, επιβραβεύοντας την κυβέρνηση και τον ηγέτη που τις εφάρμοσε.
Ένα πρώτο βήμα σημαντικής μεταρρύθμισης στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, θ’ αποτελούσε η καθολική υποχρέωση όλων των φορέων του, να δημοσιεύουν έγκαιρα ετήσιο ισολογισμό, αποτελέσματα χρήσεως και κοινωνικό απολογισμό, ελεγμένα από αξιόπιστους εξωτερικούς ορκωτούς ελεγκτές, καθώς και η έκδοση ετησίως φορολογικού πιστοποιητικού από τους εξωτερικούς ελεγκτές. Το ανησυχητικό στοιχείο είναι ότι η μη τήρηση του υφιστάμενου ατελούς νομοθετικού πλαισίου, δεν φαίνεται να επισύρει στην πράξη σοβαρές ποινές ή διώξεις των υπευθύνων, με αποτέλεσμα να διαιωνίζεται το πρόβλημα. Στο πλαίσιο αυτό, το Ελεγκτικό Συνέδριο, που αποτελεί ένα σοβαρό μακροχρόνιο θεσμό ελέγχου δαπανών, συστημάτων εσωτερικού ελέγχου και συμβάσεων του δημοσίου τομέα και των ΟΤΑ, θα πρέπει να εκσυγχρονίσει σοβαρά τις υποδομές τους, να αναβαθμίσει το στελεχιακό δυναμικό τους και να διευρύνει τις αρμοδιότητές τους. Οφείλει να συνεργαστεί στενά με ιδιωτικές διεθνείς ελεγκτικές εταιρείες, για την πληρέστερη και αποτελεσματικότερη εκτέλεση των καθηκόντων του.
Ένα δεύτερο βήμα προόδου, θα αποτελούσε η κυβερνητική απόφαση, οι παραπάνω δημόσιοι φορείς να υιοθετήσουν επί τη βάση ολοκληρωμένου σχεδίου, σύγχρονη οργανωτική δομή, λογιστικά πρότυπα και λογισμικά και ψηφιακά συστήματα (π.χ. MIS, CRM, ERP, διπλογραφικό λογιστικό σύστημα) και σύγχρονες τεχνολογικές υποδομές, να εισάγουν σύγχρονες και θεσμοθετημένες διαδικασίες λειτουργίας και λήψης αποφάσεων, κυρίως αναφορικά με προμήθειες και εγκρίσεις δαπανών, να δημιουργήσουν μονάδες εσωτερικού ελέγχου και Επιτροπή Ελέγχου στο Διοικητικό Συμβούλιο που θα συγκροτείται και από ανεξάρτητα μέλη του και να υποχρεωθούν να δημοσιοποιούν τις πολιτικές αξιολόγησης, προαγωγών και αμοιβών του προσωπικού και των στελεχών τους.
Ένα τρίτο βήμα θ’ αποτελούσε η υποχρεωτική εφαρμογή στους εν λόγω φορείς του ευρύτερου δημοσίου τομέα σύγχρονων κανόνων εταιρικής διακυβέρνησης, αντίστοιχων εκείνων που εφαρμόζουν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις, αλλά και το Υπερταμείο, ενώ η επιλογή των διοικήσεων τους και των Διοικητικών τους Συμβουλίων, να γίνεται μέσω αυστηρών ανοικτών διαδικασιών και επαγγελματικών κριτηρίων. Παράλληλα, να καθιερωθεί ότι θα υποχρεούνται επίσης να δημοσιοποιούν τα πρακτικά των διοικητικών τους συμβουλίων στη διαύγεια και να δημοσιεύουν ετησίως κοινωνικό απολογισμό, τις δράσεις κοινωνικής ευθύνης και ESG και την ετήσια έκθεση των ορκωτών ελεγκτών.
Η σημερινή ανομοιογένεια στη λειτουργία ιδιωτικού/δημόσιου τομέα, τελικά δρα ανασταλτικά κατά του ιδιωτικού και υπέρ του δημοσίου, διότι ο ιδιωτικός τομέας επιβαρύνεται με πολλαπλές δεσμεύσεις και ανελαστικές υποχρεώσεις, ενώ ο δημόσιος πολλές φορές λειτουργεί ασύδοτα με πολλαπλασιαστικές αρνητικές.
Νίκος Καραμούζης
Πρόεδρος, SMERemediumCap
Πρόεδρος, Grant Thornton, Ελλάδος
