Από τις βασικές επιδιώξεις του νέου νόμου είναι η δημιουργία ενιαίου ρυθμιστικού πλαισίου για τους διασυνοριακούς μετασχηματισμούς και η περαιτέρω άρση περιορισμών στην ελευθερία εγκατάστασης. Υπό το προηγούμενο νομοθετικό καθεστώς (Ν. 3777/2009) επιτρεπτές ήταν μόνο οι διασυνοριακές συγχωνεύσεις. Ορισμένες από τις πιο σημαντικές ρυθμίσεις - που αποκλίνουν από τις αντίστοιχες για τους ημεδαπούς μετασχηματισμούς - είναι οι ακόλουθες: (i) Το πεδίο εφαρμογής καταλαμβάνει μόνο τις κεφαλαιουχικές εταιρίες, (ii) στις τρεις παραλλαγές της διασυνοριακής διάσπασης (κοινή, μερική και απόσχιση κλάδου) η επωφελούμενη είναι πάντοτε νέα εταιρία (και όχι υφιστάμενη), (iii) προβλέπεται αυξημένη (τρίμηνη) προθεσμία από την δημοσίευση του σχεδίου του διασυνοριακού μετασχηματισμού για την προστασία των πιστωτών, (iv) προβλέπεται η έκδοση του προ του διασυνοριακού μετασχηματισμού πιστοποιητικού από τις αρμόδιες Αρχές των κρατών μελών, το οποίο βεβαιώνει την τήρηση της νομιμότητας της διαδικασίας, (v) παρέχεται στους εργαζόμενους η δυνατότητα υποβολής παρατηρήσεων σχετικά με το σχέδιο διασυνοριακού μετασχηματισμού, (vi) προβλέπεται η υποχρέωση σύνταξης δήλωσης από τα διοικητικά όργανα της ημεδαπής εταιρίας που συμμετέχει σε διασυνοριακό μετασχηματισμό, αναφορικά με την οικονομική της κατάσταση, ώστε να προκύπτει ότι η νέα εταιρία θα είναι σε θέση να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της προς τους πιστωτές και (vii) προβλέπεται η δυνατότητα εξόδου και αποζημίωσης (με χρηματικό αντάλλαγμα) των μετόχων – εταίρων μειοψηφίας των εταιριών που μετέχουν στο διασυνοριακό μετασχηματισμό και καταψήφισαν το σχέδιο του διασυνοριακού μετασχηματισμού.
Ειδικότερα, με το προηγούμενο καθεστώς, η μόνη ρητή νομοθετική πρόβλεψη αφορούσε στην μεταφορά έδρας ελληνικής Ι.Κ.Ε. στο εξωτερικό χωρίς καμία πρόβλεψη για το αντίστροφο και χωρίς αναφορά στις λοιπές εταιρικές μορφές. Ωστόσο, δεδομένου ότι η σύσταση εταιριών εμπίπτει στο πεδίο της ελευθερίας εγκατάστασης, στην πράξη, το Γ.Ε.ΜΗ. ενέκρινε περιπτώσεις όπου αλλοδαπή εταιρία μετέφερε την καταστατική της έδρα από άλλο κράτος-μέλος στην Ελλάδα. Προς την ίδια κατεύθυνση κινούνταν και η νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο θεωρούσε επιτρεπτή την διασυνοριακή μεταφορά έδρας κρίνοντας ότι το δικαίωμα της ελεύθερης εγκατάστασης δύναται να περιοριστεί μόνο σε περιπτώσεις δημοσίου συμφέροντος. Η ύπαρξη όμως (ή ακόμα και έλλειψη) διαφορετικών κανόνων που να ρυθμίζουν την διασυνοριακή μεταφορά έδρας μεταξύ των κρατών-μελών είχε ως συνέπεια την δημιουργία πολυδιάσπασης και ανασφάλειας δικαίου καθιστώντας έτσι την διασυνοριακή μεταφορά μία σχετικά πολύπλοκη διαδικασία. Πλέον, με την ενσωμάτωση της Οδηγίας 2019/2121, επιτυγχάνεται η δημιουργία ενός ενιαίου νομοθετικού πλαισίου το οποίο διευκολύνει την διασυνοριακή μετατροπή μειώνοντας τα εμπόδια που έθεταν οι διαφορετικές εθνικές ρυθμίσεις, καθιστώντας ευκολότερη την κινητικότητα των εταιριών στην ευρωπαϊκή αγορά και προστατεύοντας επαρκώς όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη.
Υπενθυμίζεται ότι η νέα αυτή Οδηγία, η οποία ακόμη βρίσκεται υπό διαβούλευση στα αρμόδια όργανα της Ένωσης, αναμένεται να τεθεί σε εφαρμογή από την 1η Ιανουαρίου του 2024. Πλην όμως, πρακτικά, το κατά πόσο μια εταιρία θεωρείται «εικονική» ή όχι θα κρίνεται με βάση στοιχεία που θα ανατρέχουν έως και το 2022, με βάση τα όσα είναι μέχρι σήμερα γνωστά. Ειδικότερα, «εικονικές» θεωρούνται σύμφωνα με το σχέδιο της Οδηγίας οι εταιρίες οι οποίες δεν έχουν υπόσταση και πραγματική οικονομική δραστηριότητα αλλά, στην πραγματικότητα, χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για φορολογικούς λόγους. Ενδεικτικά, αποτελούν, μεταξύ άλλων, σοβαρές ενδείξεις ότι μια εταιρία είναι «εικονική» η ύπαρξη παθητικού εισοδήματος άνω του 75% (μερίσματα, εισόδημα από ακίνητα, τόκοι, royalties κ.α.) και η ανάθεση της διοίκησης των εταιριών αυτών σε τρίτα πρόσωπα (outsourcing). Στις περίπτωση αυτή, η εταιρία θα κληθεί να παράσχει περαιτέρω στοιχεία στις φορολογικές αρχές όπως στοιχεία για επαγγελματικές εγκαταστάσεις, τραπεζικούς λογαριασμούς, φορολογική κατοικία διοικούντων και υπαλλήλων κ.α.. Οι εταιρίες που δεν θα καταφέρνουν να αποδείξουν, με κατάλληλα έγγραφα, ότι έχουν ουσιαστική οικονομική δραστηριότητα και λόγους ύπαρξης άλλους από τους αμιγώς φορολογικούς δεν θα μπορούν να εκμεταλλευτούν μια σειρά από φορολογικά πλεονεκτήματα όπως απαλλαγές ενδοομιλικών μερισμάτων, ευεργετήματα Συμβάσεων Αποφυγής Διπλής Φορολογίας, δεν θα λαμβάνουν φορολογικό πιστοποιητικό από τη χώρα εγκατάστασής τους ενώ θα επιβαρύνονται και με χρηματικό πρόστιμο επί του τζίρου τους.
