Η χώρα, έχοντας πλέον περάσει από μια δεκαετή οικονομική κρίση και μια διετή υγειονομική κρίση, βρίσκεται αντιμέτωπη με κρίσιμες και κομβικές προκλήσεις. Οι προκλήσεις αυτές δεν έχουν μονοσήμαντο χαρακτήρα (π.χ. οικονομικό) αλλά χαρακτηρίζονται από πολυεπίπεδες παραμέτρους, ως απόρροια των πηγών που τις δημιουργούν. Ειδικότερα, η κλιματική κρίση, ο ψηφιακός μετασχηματισμός, η τεχνητή νοημοσύνη, η μεταβλητότητα των τιμών και γενικότερα η έντονη ανάγκη συνεχούς προσαρμογής σε μη προβλέψιμα γεγονότα δημιουργούν επιταχυνόμενες δυνάμεις επαγρύπνησης και ταχείας αναδιάταξης των παραγωγικών δυνάμεων της χώρας. Στο πλαίσιο αυτό, οι αποφάσεις και οι κατευθύνσεις που θα δοθούν στο προσεχές διάστημα σε όλες τις πτυχές (πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές) εκτιμάται πως θα διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην έγκαιρη και επιτυχή αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων. Ως εκ τούτου τα εργαλεία άσκησης οικονομικής, επιχειρηματικής και κοινωνικής πολιτικής που θα αξιοποιηθούν προκειμένου να υλοποιηθούν αυτές οι αποφάσεις αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα και επιρροή.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι η χώρα σήμερα έχει στη διάθεσή της ορισμένα πολύ χρήσιμα εργαλεία άσκησης οικονομικής πολιτικής. Καταρχάς ξεκινά η υλοποίηση του Ταμείου Ανάκαμψης, το οποίο εκτιμάται πως θα συμβάλει ιδιαίτερα στην παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας. Με δημόσιους πόρους που ξεπερνούν τα € 31 δισ. και δυνατότητα κινητοποίησης συνολικών πόρων άνω των € 57 δισ., έχει τη δυνατότητα να επιτρέψει την ταχεία μεγέθυνση της οικονομίας. Συγχρόνως, η πολιτική στόχευση που χαρακτηρίζει το Ταμείο και η κατεύθυνση σημαντικού μέρους των πόρων (τουλάχιστον το 38%) σε έργα πράσινης μετάβασης εκτιμάται πως θα επιταχύνει τον μετασχηματισμό του ενεργειακού μείγματος της χώρας προς ένα μοντέλο φιλικό προς το περιβάλλον, την ανάπτυξη ενός πράσινου συστήματος μεταφορών καθώς και την ενεργειακή αναβάθμιση με έμφαση στην αειφόρο χρήση των πόρων. Επιπροσθέτως η διοχέτευση τουλάχιστον του 20% των πόρων σε έργα ψηφιακού μετασχηματισμού, θα οδηγήσει στην περαιτέρω ανάπτυξη των ψηφιακών μέσων, στον τεχνολογικό εκσυγχρονισμό του παραγωγικού μοντέλου και στην ταχεία ψηφιακή αναβάθμιση κρίσιμων δημόσιων υπηρεσιών. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί επίσης σε δράσεις ενίσχυσης του ανθρωπίνου κεφαλαίου, προώθησης της έρευνας και ενδυνάμωσης των υποδομών. Τέλος, μέσω του σκέλους των χαμηλότοκων δανείων θα υπάρξει η δυνατότητα για μια σημαντική διοχέτευση πόρων σε ένα ιδιαίτερα ευρύ πλήθος επενδυτικών σχεδίων από το σύνολο σχεδόν των παραγωγικών τομέων της οικονομίας.
Ένα δεύτερο εργαλείο άσκησης οικονομικής πολιτικής με σημαντικές δυνατότητες αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών προκλήσεων αποτελεί το Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης. Το Σχέδιο προβλέπει την απόσυρση του συνόλου των λιγνιτικών μονάδων που λειτουργούν σήμερα στις περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης, με στόχο τη μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα. Η εφαρμογή του Σχεδίου δίδει τη δυνατότητα μιας ουσιαστικής αναμόρφωσης του παραγωγικού μοντέλου στις περιοχές αυτές μέσα από την υλοποίηση επενδύσεων που θα υποστηριχθούν από έναν διακριτό μηχανισμό χρηματοδότησης που έχει ήδη δημιουργηθεί (Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης). Επί της ουσίας το Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης αποτελεί ένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πως είναι δυνατό η αντιμετώπιση μιας περιβαλλοντικής πρόκλησης (περιορισμός ρυπογόνων δραστηριοτήτων μέσα από το κλείσιμο λιγνιτικών μονάδων) να επιταχύνει από την αντιμετώπιση πρόσθετων προκλήσεων, συμπεριλαμβανομένης της ανάγκης αναμόρφωσης των παραγωγικών μονάδων.
Ένα τρίτο εργαλείο οικονομικής πολιτικής αποτελεί το νέο ΕΣΠΑ 2021-2027. Με δημόσιους πόρους που ξεπερνούν τα € 26 δισ., θα παρέχει τη δυνατότητα χρηματοδότησης σε δράσεις και πολιτικές με σκοπό την ενίσχυση έργων που ανήκουν στον τομέα του περιβάλλοντος, της ενέργειας, των υποδομών μεταφορών, της καινοτομίας, του ανθρωπίνου δυναμικού, της πολιτικής προστασίας και του ψηφιακού μετασχηματισμού. Ουσιαστικά το νέο ΕΣΠΑ θα λειτουργήσει συμπληρωματικά και προσθετικά με το Ταμείο Ανάκαμψης, επιτρέποντας την υλοποίηση ενός σημαντικού αριθμού αναπτυξιακών έργων και υποστήριξης επενδυτικών σχεδίων, που σε κάθε περίπτωση εκτιμάται πως θα είναι πολύ μεγαλύτερος σε σχέση με τα τελευταία δέκα ή ακόμα και είκοσι χρόνια.
Πέραν αυτών των, χρηματοδοτικών κατά βάση, εργαλείων, η οικονομία είναι δυνατό να ενισχυθεί μέσα από εξατομικευμένες ρυθμιστικές παρεμβάσεις που στόχο έχουν να απλοποιήσουν το επιχειρηματικό περιβάλλον και να ενδυναμώσουν τον τρόπο μεγέθυνσης των επιχειρήσεων. Ως προς το ζήτημα αυτό ιδιαίτερη σημασία αποκτά ο εκσυγχρονισμός και η ενίσχυση των ρυθμιστικών κινήτρων για την αύξηση του μεγέθους των ελληνικών επιχειρήσεων μέσα από συνεργασίες, συγχωνεύσεις ή εξαγορές. Η αύξηση του μεγέθους θα επιτρέψει την ανάπτυξη οικονομιών κλίμακας, την ενδυνάμωση της εξωστρέφειας, την μεταφορά τεχνογνωσίας αλλά και τη διεύρυνση της πελατειακής βάσης. Συγχρόνως ρυθμιστικές παρεμβάσεις που αποσκοπούν στη βελτίωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της χώρας, μέσα από την εξάλειψη θεσμικών εμποδίων, τη βελτίωση παραγόντων που επιδρούν στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων και στην ενίσχυση της επιχειρηματικής δραστηριότητας, είναι βέβαιο πως θα ενδυναμώσουν τα κίνητρα για την ανάληψη νέων υγιών επιχειρηματικών πρωτοβουλιών.
Η εργαλειοθήκη φέρει πράγματι μια σημαντική προστιθέμενη αξία και προφανώς θα επιτρέψει την υλοποίηση ενός αυξημένου αριθμού επενδύσεων, ειδικά σε σύγκριση με εκείνον που πραγματοποιήθηκε την προηγούμενη δεκαετία. Επιπρόσθετα θα αναβαθμίσει κρίσιμες δημόσιες υποδομές ενώ θα εκσυγχρονίσει τεχνολογικά σημαντικές πτυχές του οικονομικού συστήματος της χώρας. Το ζητούμενο ωστόσο δεν είναι αν θα υπάρξει προστιθέμενη αξία από τους πόρους αυτούς και αν αυξηθεί ο παραγόμενος πλούτος της χώρας τα επόμενα έτη. Το κομβικό θέμα είναι αν η αύξηση του παραγόμενου πλούτου επιτρέψει την εκ βάθος ανασυγκρότηση του παραγωγικού ιστού της χώρας, μέσα από την ανάπτυξη ενός μοντέλου όπου τα στοιχεία της καινοτομίας, της εξωστρέφειας και της υγιούς ανταγωνιστικότητας θα αποτελούν τα κυρίαρχα συνθετικά μέρη. Ως προς το θέμα αυτό, είναι βέβαιο πως η επίτευξη ενός αυξημένου βαθμού συμπληρωματικότητας όλων των χρηματοδοτικών εργαλείων, η εξάλειψη μη επιθυμητών αλληλοεπικαλύψεων, η έγκαιρη διαχείριση και αντιμετώπιση ζητημάτων εφαρμογής και η θεσμική ενδυνάμωσή τους θα λειτουργήσει ιδιαίτερα ενισχυτικά ως προς την επίτευξη αυτού του κρίσιμου στόχου της εκ βάθους παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας.
Βασίλης Καζάς
Διευθύνων Σύμβουλος Grant Thornton
